ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေန႔စဥ္ အြန္လုိင္းအသံုးျပဳေနတဲ့အခ်ိန္မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ကိုယ္တုိင္မသိလုိက္မိတဲ့အမွားအယြင္းေတြကို ျပဳလုပ္မိေလ့ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲ့လုိ အမွားအယြင္းေတြကတစ္ဆင့္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ရဲ႕ Gmail account, Facebook account hack ခံရတာေတြ၊ ေနာက္ဆံုး အေရးၾကီး Bank Information ေတြအထိပါခိုးယူခံရတတ္ပါတယ္။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ ေအာက္ပါအမွားအယြင္းေတြကို မျပဳေလာက္မိေအာင္ ေရွာင္က်ဥ္ျပီး အင္တာနက္ကို လံုျခံဳစြာအသံုးျပဳလုိက္ရေအာင္…

(၁) အားနည္းတဲ့ Password ေတြကို အသံုးျပဳေနျခင္း

အားနည္းတဲ့ Password ဆုိတာက ရုိးရွင္းတဲ့ သင့္ရဲ႕ ေမြးေန႔၊ ဖုန္းနံပါတ္ စတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ မွတ္မိလြယ္တာမွန္ေပမယ့္ အနည္းဆံုးေတာ့ Capital Letter, Small Letter နဲ႔ Symbols ေတြပါ ပါဝင္တဲ့ Password ပဲအသံုးျပဳတာက စိတ္အခ်ရဆံုးပါ။ ေနာက္တစ္ခုက Account ေတြအမ်ားၾကီးမွာ Password တစ္ခုပဲ အသံုးျပဳတာပါ။ အဲ့လုိအသံုးျပဳတာက တေယာက္ေယာက္က ကိုယ့္ Password ကိုသိသြားခဲ့ရင္ အျခား Account ေတြကိုပါဝင္ေရာက္ဖုိ႔ လြယ္ကူသြားမွာျဖစ္ပါတယ္။

(၂) Password Manager မသံုးျခင္း

ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေန႔စဥ္ဘဝမွာ အနည္းဆံုးမရွိဘူးဆုိရင္ေတာင္ Password မွတ္မိေနဖုိ႔လုိအပ္တဲ့ Account 3/4 ခုေတာ့ အနည္းဆံုးရွိၾကပါတယ္။ အဲ့ဒီ Password ေတြကို ကိုယ္တုိင္မွတ္ထားဖုိ႔ထက္ Password Manager တစ္ခုကို အသံုးျပဳလုိက္ျပီး အဲ့ဒီ Password Manager ထဲမွာ သိမ္းထားလုိက္တာက ပိုျပီးစိတ္ခ်ရသလုိ Password ေတြေရာကုန္မွာကိုလည္း စိတ္ပူစရာမလုိေတာ့ပါဘူး။

Password Manager ထဲမွာ LassPass Password Manager app က အေကာင္းဆံုးလုိ႔ေျပာလုိ႔ရျပီး ထည့္သြင္းထားတဲ့ Password ေတြအကုန္လံုးကို Encrypt ျပဳလုပ္ျပီး သိမ္းဆည္းထားေပးမွာျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ တကယ္လုိ႔မသံုးရေသးဘူးဆုိရင္ စတင္သံုးစြဲသင့္ပါတယ္။

(၃) Two-factor Authentication ကို အသံုးမျပဳျခင္း

2-Steps Verification လုိ႔သိၾကတဲ့ Two-factor Authentication ဟာ အမွန္တကယ္ ကိုယ့္ Personal Account ေတြကို တျခားသူဝင္ေရာက္မႈကို ကာကြယ္ေပးႏုိင္တဲ့ လံုျခံဳေရးစနစ္ပါ။ Account ကို ဝင္ေရာက္မယ့္သူက Password သိရင္ေတာင္ ပံုမွန္ဖုံးနံပါတ္ကို ပို႔တဲ့ Message ကတစ္ဆင့္ (သို႔) Authentication app ေတြကတစ္ဆင့္ Verify Code ကို ရုိက္ႏွိပ္ျပီးမွသာ Account ထဲဝင္ေရာက္လုိ႔ ရတာျဖစ္တဲ့အတြက္ လူတုိင္းေဆာင္ရြက္ထားသင့္တဲ့ လံုျခံဳေရးစနစ္တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ Microsoft, Google, Facebook အပါအဝင္ အေတာ္မ်ားမ်ားက Two-factor Authentication ကို Support ျပဳလုပ္ျပီးေတာ့ မိမိရဲ႕ Account Setting – Security ကေန ျပဳလုပ္လုိ႔ရပါတယ္။

(၄) ကိုယ္မသိတဲ့ Online Shopping Websites ေတြမွာ Visa/Master Card အသံုးျပဳျပီး ေစ်းဝယ္မိျခင္း

အခုေနာက္ပိုင္း ႏုိင္ငံတကာ Online Shopping Websites ေတြကေန အလြယ္ဝယ္ယူလုိ႔ရတဲ့ Visa Card, Master Card ေတြအသံုးျပဳမႈမ်ားျပားလာပါတယ္။ Online Payment ျပဳလုပ္တာက ပံုမွန္ေငြလႊဲတာမ်ိဳးမဟုတ္ပဲ ကိုယ့္ရဲ႕ Visa/Master Card No. ကိုေပးလုိက္ရတဲ့အတြက္ Online ကေန ပစၥည္းဝယ္မယ္ဆုိရင္ အရင္ဆံုး Website က ယံုၾကည္စိတ္ခ်ရမႈရွိမရွိဆုိတာကို အရင္စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္။ မျဖစ္မေနဝယ္ရမယ္ဆုိရင္လည္း Amazon, Aliexpress စတဲ့ နာမည္ရ Shopping Websites ေတြမွာပဲ ဝယ္ယူသင့္ပါတယ္။

(၅) ကိုယ္မသိတဲ့ Email ကေန Website Link ေတြ၊ Attachment ေတြကို ဖြင့္ၾကည့္မိျခင္း

တကယ္လုိ႔ ကိုယ္မသိတဲ့ Email Address ကေန Website Link ေတြ၊ Attachment ေတြပါတဲ့ Mail ဝင္ေနတယ္ဆိုရင္ မဖြင့္ၾကည့္ေသးပဲနဲ႔ အရင္ဆံုးပို႔တဲ့သူကို အရင္ျပန္ျပီး စံုစမ္းသင့္ပါတယ္။ Website လိပ္စာ၊ Company လိပ္စာပါလာတယ္ဆုိရင္လည္း အရင္ အင္တာနက္မွာ အဲ့ဒီလိပ္စာကို သီးျခားရွာၾကည့္ျပီး အစစ္အမွန္ဟုတ္မဟုတ္ တုိက္ၾကည့္သင့္ပါတယ္။ မဟုတ္ရင္ Attachment, Links ေတြကတစ္ဆင့္ Virus, Trogen, Key Logger ေတြမ်ိဳးစံု ဝင္ေရာက္လာႏုိင္ပါတယ္။

(၆) အမ်ားျပည္သူသံုး Wifi မွာ အေရးၾကီးအလုပ္ေတြကို ျပဳလုပ္ျခင္း

ေကာ္ဖီဆုိင္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အျခား Public Area မွာ Free Wifi ရလို႔ သံုးေတာ့မယ္ဆုိရင္ သတိထားသင့္တာက သင္က သင့္ကိုယ္ပိုင္ အင္တာနက္ကို သံုးေနတာမဟုတ္ေတာ့ဘူးဆိုတာပါ။ သင္နဲ႔ အတူ Wifi Share သံုးေနတဲ့ Network ပိုင္းကၽြမ္းက်င္သူတစ္ေယာက္က သင္ဘယ္ Website ေတြ၊ Application ေတြသံုးေနတယ္ဆုိတာကို သိေနႏုိင္သလုိ တကယ္္လို႔ သင္ကအေရးၾကီးတဲ့ Bank Account စစ္တာမ်ိဳး၊ Balance transfer မ်ိဳးကို လုပ္ေနတယ္ဆုိရင္ သင့္ Bank Account ကလည္း လံုျခံဳစိတ္ခ်ရမႈႈရွိမွာမဟုတ္ေတာ့ပါဘူး။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ အမ်ားျပည္သူသံုး Wifi ကို အသံုးျပဳေတာ့မယ္ဆုိရင္ လုိအပ္သေလာက္ပဲ အသံုးျပဳျပီး အေရးၾကီး Websites ေတြကိုေတာ့ ကိုယ္ပိုင္အင္တာနက္နဲ႔ပဲ အသံုးျပဳသင့္ပါတယ္။

(၇) ကိုယ္အသံုးျပဳေနတဲ့ Operation System ကို Update မွန္မွန္မလုပ္ျခင္း

Apple, Google, Microsoft အကုန္လံုးက သူတို႔ရဲ႕ Operation System ေတြကို Update မွန္မွန္ျပဳလုပ္ေပးေလ့ရွိပါတယ္။ တခါတေလမွာ လံုျခံဳေရးကို Fix လုပ္ေပးထားတဲ့ Security Patches Update ေတြပါတတ္တဲ့အတြက္ က်ိန္းေသအျမဲ Update လုပ္ထားတာက စိတ္အခ်ရဆံုးျဖစ္မွာပါ။ ဥပမာ ေျပာရရင္ မၾကာေသးမီကျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ WannaCry Ransomware က Update ျဖစ္တဲ့ Windows 10 PC ေတြထက္ Update မျဖစ္ေတာ့တဲ့ Windows XP, Windows 7 ေတြကို အဓိကထားတုိက္ခိုက္သြားခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ အဲ့ဒါေၾကာင့္ ကိုယ့္ဖုန္းပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ကြန္ပ်ဴတာပဲျဖစ္ျဖစ္ Update အျမဲလုပ္ထားတာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္မွာပါ။